Epitafi i Glavenicës, ose vjedhja e shekullit

nga **Vini DJ** Tue Mar 06, 2007 10:52 am

Mëngjesin e së enjtes, 3 shkurt 1994, forca të shumta policie rrethuan me zhurmë Muzeun Historik Kombëtar në qendër të Tiranës. Disa policë u futën me vërtik në brendësi, disa të tjerë u pozicionuan pranë një dere anësore, që shikon nga hotel Tirana. Shpejt u mësua se kishte ndodhur një vjedhje, nga ato të pazakontat dhe se hajdutët kishin dalë pikërisht prej asaj dere anësore. U fol se ishin përlarë ikona të çmuara dhe autentike, nga ato që vitet e fundit ishin vënë në shënjestër në të gjithë muzetë shqiptare, por bomba do të plaste një ditë më pas. Në një nga gazetat kryesore, të paktën studiuesi i njohur i arkeologjisë, Moikom Zeqo, do të shkruante për të vërtetën. Nga Muzeu Kombëtar i Tiranës ishte vjedhur objekti më i rëndësishëm muzeal në Shqipëri, Epitafi i Glavenicës. Një pëlhurë kërpi e qëndisur me fije mëndafshi, ari e argjendi, me figurën e Krishtit të vdekur dhe figura të tjera engjëjsh, e punuar në vitin 1373, me përmasa 250 cm x 117 cm. "Përmasat e dëmit janë aq të mëdha, saqë do të duhet kohë për t'i kuptuar", - shprehej pak a shumë në shkrimin e vet studiuesi Zeqo. Natyrshëm vjedhja ishte e përmasave të pazakonta, pasi hajduti kishte përlarë ndërkohë edhe katër ikona autentike të firmosura nga Onufri dhe Selenicasi, kallamarin dhe penën e poetit Andon Zako Çajupi dhe një pistoletë të përdorur nga ish-diktatori Enver Hoxha, gjatë luftës kundër fashizmit. Ngjarja përshkoi si tërmet Ministrinë e Brendshme, kërkimet e para nuk sollën asgjë për të qenë dhe trysnia për një rezultat pozitiv duket ishte e rëndë. Pak ditë më pas, përkundër të gjitha logjikave juridike, në vend të hajdutëve, në polici u shoqëruan në pranga dhe më pas u arrestuan, Drejtori i Muzeut Kombëtar, M. Islami dhe disa punonjës.
Vjedhja spektakolare
Sipas hetimeve të policisë, vjedhja ishte realizuar nga një person, i cili ishte futur një ditë më parë në muze dhe nuk kishte dalë edhe pas mbylljes së orarit të vizitave dhe vetë muzeut në mbrëmje. Sipas një prej drejtuesve të Policisë së Tiranës, i cili u mor me hetimin në ato vite, skema u zbardh vetëm pas arrestimit të vjedhësit dy vite më pas. "Ai tha se ishte fshehur në banjën e katit të dytë, ku kishte pritur të mbaronte orari zyrtar dhe punonjësit të largoheshin në mbrëmje, duke mbyllur dyert. Më tej gjatë orëve të natës, kishte realizuar planin e tij dhe me sa duket, objektiv kishte pasur ikonat, të cilat në atë kohë kishin gjetur rrugën e tyre në tregun e zi", - rrëfen ish-zyrtari. Pasi kishte marrë ikonat, epitafin, pistoletën dhe penën e Çajupit, vjedhësi ishte larguar nga dera anësore përballë hotel Tiranës. Këtu policia, - me hetimin ishte marrë Komisariati 3, pasi ende nuk kishte Drejtori Policie, - mendoi se në lojë ishin futur edhe të tjerë vjedhës ose ndihmës, pasi dera ishte hapur nga brenda, pa ushtruar dhunë. Duke qenë se hajduti nuk kishte lënë pothuaj asnjë gjurmë, duke qenë se kishte dyshime që ishte ndihmuar nga njerëz "të brendshëm" dhe duke qenë se presioni për të zbuluar vjedhësin me gjithë objektet, ishte i madh, atëherë në burg përfunduan Drejtori dhe punonjës të muzeut. Nuk u kursyen dy gra, kuratore të muzeut, një elektricist, të cilit i dolën edhe gjurmët e gishtave mbi xhamin e derës anësore, që shikon nga hotel Tirana, një roje civile dhe vetë kreu i policisë private B. M., që siguronte Muzeun Kombëtar. Dhe me kaq do të kishte përfunduar, nëse dy vite e gjysmë më pas, në tetor 1996, në dyert e policisë të mos trokiste, me kumbim të ëmbël, dëshmia e marrë tërthorazi nga një vajzë.
Zbulim i vështirë
Natyrisht informata në polici nuk kishte mbërritur e mbartur me vetë këmbët e një vajze, të cilës i ishte thyer aq shumë zemra nga ndarja me mikun e saj, sa donte të merrte shpagim. Dikush e kishte sjellë. Sipas dëshmisë, quhej Aleksandër Sota njeriu që kishte vjedhur në mënyrë spektakolare Epitafin e Glavenicës në Muzeun Historik Kombëtar. Policia vihet në lëvizje. Piketohet banesa e tij në katin e pestë të një pallati në zonën e quajtur "Brryli" në Tiranë, për të ndërhyrë mëngjesin e së shtunës, 5 tetor 1996. Por ndërkohë që policia ngjit shkallët, nga kati i pestë fluturojnë përtokë dy ikona, që fatmirësisht nuk dëmtohen rëndë. Policia kishte goditur në shenjë. Sota ishte në shtëpi, por nga kontrollet e imta, veç ikonave që ai hodhi nga dritarja e kuzhinës, s'u gjet asgjë tjetër. Madje në polici, Sota, gjatë marrjes në pyetje, këmbënguli se dy ikonat, të cilat ishin pikërisht nga ato që u vodhën bashkë e Epitafin, ia kishte blerë një të panjohuri. "Këmbënguli në këtë version aq fortë, sa pas dy ditësh prokuroria për pak e la të lirë", - flet me nënqeshje të hidhur ish-oficeri i policisë që rrëfen ngjarjen. Më tej, oficeri nuk dëshiron të thotë mënyrën se si ishte nxjerrë nga truri i Aleksandër Sotës e vërteta për Epitafin. Por mesa duket, ishte përdorur një nga ato metodat e dhunshme antihumane që policia e asaj kohe ende i kishte të freskëta, trashëgim nga e kaluara komuniste.
Më në fund...
"Gjithsesi, vendi se ku Sota kishte fshehur Epitafin nuk doli nga goja e tij", - rrëfen ish-oficeri. Sipas informacionit të marrë, sendet e tjera të vjedhura në muze, Sota i kishte fshehur në shtëpinë e gjyshes, që gjendej në rrugën "Hoxha Tahsim", mbi vendin e quajtur "Farmacia 5". Madje informacioni ishte i saktë: Gjenden në një valixhe të mbyllur me çelës. "Unë isha në kontrollin e banesës së gjyshes së Aleksëndër Sotës në datën 7 tetor 1996", rrëfen ish-oficeri i policisë. "Valixhen e gjetëm mbi një dollap rrobash. Kujtoj se, teksa e ulëm poshtë, ishte e rëndë. Zemra më rrihte fort kur po e hapja. Fillimisht u duk sikur në valixhe kishte çarçafë, dhe për një çast fytyrat tona u zbardhën nga zhgënjimi, por kjo ishte vetëm momentale. Ngrita palët e një sendi të ngjashëm me një çarçaf dhe pashë më thellë në valixhe një ikonë si dhe kallamarin e Çajupit…", rrëfen ende me emocion ish-polici zbulimin e vjedhjes më të madhe muzeale të kohërave moderne në Shqipëri. Një çast më pas në shtëpinë e gjyshes ishte zbuluar se në çarçafin që ishte në valixhe fshihej pikërisht Epitafi i Gllavenicës. Vjedhësi e kishte qepur çarçafin në mënyrë të tillë që Epitafi të futej atje si në një kllëf. Materialet dërgohen në Komisariatin 3 të policisë që po zhvillonte hetimin. "Kujtoj se lajmi i gjetjes së Epitafit kishte marrë dhenë dhe s'më hiqet nga mendja mbërritja pak minuta më pas, gjithë zhurmë, në Komisariatin 3, e Agim Shehut, ish-Drejtor i Policisë së Rendit në Ministri", mbyll rrëfimin ish-oficeri i policisë së Tiranës. Natyrshëm po atë ditë Sota u arrestua dhe u mbyll në burg, sipas një procesi penal që filloi më 12 tetor 1996. Ai asnjëherë nuk përmendi emrin e bashkëpunëtorit. Është thënë se pikërisht zbulimi i Epitafit të Gllavenicës çoi policinë drejt zbulimit të organizatës së shumëkomentuar "Hakmarrja Shqiptare për Drejtësi. Më 16 tetor 1996 artifaktet e vjedhura i'u kthyen Muzeut Kombëtar. Njëkohësisht qarkulloi një version, sipas të cilit vjedhësi fillimisht nuk e dinte vlerën e Epitafit dhe se e kishte përdorur atë për të mbështjellë ikonat.